Scheiden, wat betekent dat voor ouders?

Als je besloten hebt om niet samen verder te gaan, is hier waarschijnlijk al een tijd van nadenken aan vooraf gegaan. In deze tijd kunnen wisselende gevoelens een rol gespeeld hebben: verdriet, boosheid, vertwijfeling, onmacht en mogelijk ook gevoelens van onzekerheid over hoe nu verder. Wat moet er allemaal geregeld worden? Hoe vertellen we het onze kinderen? En wat doe ik met al die emoties van mezelf en van mijn kinderen?

Mediators en advocaten hebben een rol in de scheidingsprocedure. Mediators kunnen  ondersteunen bij het maken van bestendige afspraken die vastgelegd kunnen worden in bijvoorbeeld het ouderschapsplan.

Mocht je getrouwd zijn of een geregistreerd partnerschap hebben dan is het zo dat er een juridische procedure noodzakelijk is om het huwelijk of geregistreerd partnerschap te beëindigen. Een advocaat kan u hierbij ondersteunen. Binnen de advocatuur zijn er specialistische advocaten. Zij zijn geschoold op het gebied van familierecht waarbij duurzaam scheiden een belangrijk onderdeel is. Een advocaat die is aangesloten bij FAS (Familie- en erfrecht Advocaten Scheidingsmediators) zal het belang van kinderen voorop zetten.

Op dit moment is er ook een procedure gezamenlijke toegang. Voor meer uitleg hierover verwijzen wij naar een animatie op YouTube.

Naast alle praktische en regelzaken die komen kijken bij scheiding, betekent een scheiding ook jullie ouderschap opnieuw vormgeven. Sociaal Team Jeugd richt zich op dit gedeelte van het scheidingsproces.

Het Sociaal Team Jeugd denkt graag met jullie mee hoe je in deze situatie passende oplossingen kunt vinden voor jezelf en de kinderen. Wij kunnen ondersteuning bieden door te helpen om de situatie in jullie eigen huis en ruzie/strijd te verminderen. Het Sociaal Team Jeugd kan ook ondersteunen bij het sterker maken van jullie kinderen. Wij bieden ouders, kinderen en het gezinsnetwerk handvaten hoe samen om te leren gaan met de nieuwe situatie. Het Sociaal Team Jeugd kan jullie helpen om respectvol over, en met de andere ouder te spreken. Dit alles binnen de kaders van de Jeugdwet.

Er is veel onderzoek gedaan naar de gevolgen van scheiding voor kinderen. Onderstaande cijfers melden we zodat ouders zich realiseren hoe ingrijpend een scheiding kan zijn voor alle betrokkenen. Het is de taak van ouders om de mogelijke gevolgen die beschreven worden te begrijpen en zoveel mogelijk te beperken. Wanneer je weet wat je eventueel kunt verwachten, kun je hier extra op letten tijdens de scheiding en in de opvoeding na de scheiding.

• Meer dan 80.000 kinderen krijgen elk jaar te maken met ouders die gaan scheiden;
• I5 - 20%  van de scheidingen verlopen moeizaam;
• 85% van de kinderen houdt na een scheiding met beide ouders contact (15% niet);
• In 21% van de gezinnen waar een scheiding heeft plaatsgevonden is er sprake van solo ouderschap. Hiermee bedoelen we dat kinderen wel met beide ouders contact en/of omgang hebben maar de ouders niet met elkaar overleggen over de dagelijkse opvoeding en verzorging. Er kunnen dan dus in beide huizen andere regels gelden, vormgegeven door iedere ouder voor zich;
• In 1/3 van de gezinnen is er sprake van gedeeld ouderschap waarbij ouders de opvoeding en verzorging met elkaar afstemmen;
• Na twee jaar gaat het met 80% van de kinderen die een scheiding hebben meegemaakt weer goed (voor 20% blijven de problemen voortduren).

Bron: herziene richtlijn NJI voorjaar 2020

In vergelijking met kinderen die geen scheiding meemaken, hebben kinderen die wel een scheiding meemaken twee keer zoveel kans op problemen. Vooral wanneer ouders in strijd blijven met elkaar nemen de risico’s op problemen in de ontwikkeling van de kinderen toe.

Op korte termijn zijn voor kinderen de belangrijkste mogelijke gevolgen van een scheiding:

• gedragsproblemen (agressief gedrag, crimineel gedrag, vandalisme, roken, blowen, alcoholgebruik)
• emotionele problemen (depressieve gevoelens, loyaliteitsprobleem, gevoelens van angst, laag zelfbeeld)
• problemen met vriendschappen
• zwakke band met ouders (meestal bij de ouder waar ze minder verblijven)
• problemen op school (lagere cijfers, concentratieproblemen, moeite met omgaan met andere leerlingen)
• lichamelijke problemen (hoofdpijn, buikpijn, slaapproblemen).

Op lange termijn zou het gevolg hier weer van kunnen zijn dat kinderen uiteindelijk een lager opleidingsniveau behalen, zelf problemen hebben met het aangaan van relaties en het scheidingsrisico voor hen zelf ook groter is.

Deze cijfers en weetjes klinken misschien best heftig echter onderzoek toont aan dat wanneer ouders goed uit elkaar gaan, dit beschermend kan werken voor de verdere ontwikkeling van hun kinderen. Kinderen ondervinden dan minder schade van een scheiding.

Na de scheiding blijven jullie beiden verantwoordelijk voor de zorg en de opvoeding van je kind. Wanneer je getrouwd bent geweest of er sprake was van geregistreerd partnerschap dan wel samenwonend was met gezamenlijk gezag, ben je wettelijk verplicht om een ouderschapsplan te maken.

Hoe maak je dan een goed ouderschapsplan? Een ouderschapsplan moet de volgende informatie in ieder geval bevatten:

• Hoe u de zorg en opvoeding verdeelt (zorgregeling) of de omgang met de kinderen regelt (omgangsregeling);
• Hoe u elkaar informatie geeft over belangrijke onderwerpen, bijvoorbeeld over de schoolkeuze of medische behandelingen e.d.;
• De kosten van de verzorging en opvoeding (kinderalimentatie).

Sociaal Team Jeugd richt de hulpverlening NIET op het maken van een ouderschapsplan. Vanuit het kader van de Jeugdwet vinden we het wel belangrijk dat het ouders lukt om tot goede afspraken te komen voor de kinderen.

De volgende tips en aandachtspunten sluiten aan bij de visie van Sociaal Team Jeugd Heeze-Leende:

• Ga beiden op internet op zoek naar een ouderschapsplan dat jou aanspreekt. Vul dat voor jezelf in en leg deze naast het plan van de andere ouder. Daarmee hebben jullie een goed uitgangspunt om met elkaar te bespreken wat en waarom je bepaalde afspraken zo belangrijk vindt om vast te leggen.
• Bedenk dat een ouderschapsplan een ‘werkdocument’ is. Jullie maken afspraken die passen bij de huidige situatie: wie woont waar, school en werktijden van allen, hobby’s en sportclubjes en bijbehorende verplichtingen, de leeftijd van de kinderen en de ontwikkelingsfase waar ze in zitten. Voor de hele jonge kinderen spreken jullie mogelijk af dat er niet te lange tijd zit tussen het zien van beide ouders vanwege de hechting. Voor pubers kan het zijn dat juist de vele wisselingen door de week voor onrust en onvrede zorgen omdat ze “geen zin hebben in die volksverhuizing steeds”.
• Wanneer zaken veranderen, passen de gemaakte afspraken misschien niet meer zo goed. Dat kan zorgen voor stress en onvrede. Denk hierbij aan een verhuizing, de overstap naar middelbare school, andere bedtijden met ook andere activiteiten in de avonden. Dit zijn situaties die misschien maken dat de tijden en dagen van de omgangsregeling aangepast moeten worden. Neem op in het ouderschapsplan dat jullie dan met elkaar in gesprek gaan om opnieuw te bepalen wat het best passend is voor jullie kinderen.
• Let op dat jullie degene zijn die de afspraken en de keuzes daarin maken. Het is niet zo dat een kind vanaf 12 jaar kan kiezen bij wie het gaat wonen. Vanaf 12 jaar (kan ook jonger als de rechtbank inschat dat het kind dit aan kan) kan een kind wel gehoord worden door de rechter. Het is van belang dat ouders met gezag beslissen.
• Kinderen moeten, passend bij de leeftijd, wel betrokken worden in de afspraken die jullie maken. Luister naar hoe zij de situatie zien, hoor wat voor hen belangrijk is. Ben ook duidelijk en eerlijk dat jullie moeten bekijken wat daarin kan en goed voor iedereen is.
• Termen als weekend-regeling, co-ouderschap en fifty-fifty regeling worden veelvuldig genoemd maar er zijn veel meer mogelijkheden. Kijk met een open blik naar andere opties dan die je zelf bedacht hebt.
• De hoeveelheid dagen en uren die je met jouw kinderen hebt, bepaalt niet of je een goede ouder bent. Goed ouderschap betekent goed contact met jouw kind(eren) en samen met de andere ouder zorgvuldig de ontwikkeling stimuleren. Overleg over de keuzes die je daarin voor en met je kinderen maakt. Dat kun je ook wanneer je jouw kinderen minder dagen in de week bij je hebt dan de andere ouder. Het gaat om de kwaliteit van het contact, niet om kwantiteit.
• Ben flexibel in het omgaan met afspraken daar waar het in het belang van het kind is. Zorg dat ze geen feestjes gaan missen van hun vriendjes of familie omdat je strikt vasthoudt aan de gemaakte afspraken. Daarnaast kun je als ouder ook proberen te ‘sturen’ dat de activiteiten waaraan je met jouw kind deel wilt nemen, ook zo veel mogelijk gepland worden in de tijd dat het kind bij jou is.

Hoe hou jij je staande in deze ingewikkelde periode en hoe blijf je oog houden voor de behoefte van jouw kinderen? Een bekende uitspraak die ook in het proces van scheiden geldt:

“Zorg eerst goed voor jezelf, pas dan kun je ook voor de ander (jullie kinderen) zorgen”

Wanneer er al langer sprake was van problemen in de relatie, heb je daarbij mogelijk al hulp gehad. De beslissing om te gaan scheiden maakt niet dat die hulp niet meer nodig is. Het kan helpen om met jouw netwerk of individuele hulpverlening te blijven praten over wat het proces met je doet en te onderzoeken wie of wat jou kan steunen. Hopelijk zeggen de mensen om je heen “Ben een beetje lief voor jezelf”.

Realiseer dat scheiden ook een vorm van rouw met zich mee brengt. Je neemt afscheid van een relatie waarvan je dacht dat die goed was en de toekomstdromen die daarbij hoorden. Je had het leven misschien anders voorgesteld, voor jezelf en voor je kinderen. Mogelijk ben je onzeker over hoe je nu verder moet. Een rouwproces verloopt bij iedereen anders. Meer of minder heftig maar ook in tijd verschillend. Misschien is de andere ouder al veel langer hiermee bezig en kijkt die al naar de toekomst terwijl jij nog de betekenis van de scheiding probeert te bevatten. Dat maakt dat jullie elkaar ook mogelijk niet meer begrijpen.

Zoek mensen op waarbij je met jouw emoties terecht kunt. Sta jezelf toe om stil te staan bij je gevoelens. Ze mogen er zijn en het vraagt ook tijd om ze een plekje te geven. Door aandacht te besteden aan je eigen emoties kun je richting de kinderen hier ook passend mee omgaan. Benoem dat je verdrietig bent en stel daarnaast de kinderen gerust dat er mensen zijn die jou steunen.

Ondanks alle emoties komt er een moment waarop je de kinderen gaat vertellen dat jullie niet samen als partners verder gaan.

• Zoek naar een rustig moment en een vertrouwde omgeving om dit - liefst samen - aan de kinderen vertellen.
• Bedenk vooraf welke woorden jullie  hiervoor kiezen. “We houden niet meer van elkaar maar blijven wel altijd van jullie houden” is een belangrijke boodschap die ze nodig hebben.
• Spreek af dat jullie beiden hetzelfde verhaal vertellen en dat na de scheiding ook blijven doen.
• Het is voor kinderen op dat moment niet belangrijk om te horen dat het de beslissing van slechts één van jullie was. Zij kunnen niets met informatie van ouders over wie van hen "de schuld" was van het mislukken van de relatie.
• Maak de kinderen duidelijk dat zij niets kunnen doen of veranderen aan deze beslissing. Spreek uit dat het niet hun schuld is maar een keuze en beslissing van jullie beiden.

Ieder kind zal anders reageren op de boodschap dat zijn of haar ouders gaan scheiden. Afhankelijk van de leeftijd en het karakter van het kind zal het al dan niet kunnen begrijpen of beseffen wat deze boodschap betekent. Bedenk welke informatie past bij hun leeftijd. Kinderen begrijpen niets van hypotheken die afgelost moeten worden of kosten van levensonderhoud. Het is jullie taak om de kinderen op een eerlijke manier gerust te stellen door aan te geven dat jullie beiden op zoek gaan hoe dit voor iedereen zo goed mogelijk te regelen.

Na het moment van vertellen over de scheiding komt onvermijdelijk ook het moment dat dingen gaan veranderen. De vertrouwde basis van twee ouders die met hun kinderen als gezin ergens wonen, valt weg. Dit kan een kind angstig maken. Onduidelijkheid over waar iedereen gaat wonen, verandering van school, in de omgeving van vriendjes blijven of niet, zijn gedachten waar kinderen mee kunnen worstelen. Als jullie hier nog niet het antwoord op hebben, spreek dan uit dat jullie het nog niet weten maar wel jullie best gaat doen om dit op een goede manier te regelen. Let op: doe geen beloftes die jullie niet waar kunnen maken!

Kinderen kunnen moeilijk gedrag laten zien als gevolg van scheiding. Probeer hier ook ruimte en begrip voor te hebben en de boodschap achter het gedrag te zien.

• Bedenk dat kinderen onvoorwaardelijk van beide ouders houden.
• Weet dat beide ouders van de kinderen houden.
• Respectvol zijn betekent elkaars verschillen accepteren / verdragen en dat ook naar de kinderen uitstralen.

Valkuilen:

Tijdens een scheiding komen de verschillen tussen ouders meer op de voorgrond. Hoe verliest je jezelf niet in deze verschillen? Blijft de focus houden op je relatie met de kinderen en het stimuleren van hun ontwikkeling. Dat jullie als ex-partners van mening verschillen past in het proces van scheiden. Wanneer je vervolgens de strijd aan gaat over die verschillen en in bijzijn van de kinderen discussies aangaat of zelfs ruzie maakt, dan heeft dat invloed op de kinderen. Zelfs wanneer zij er niet bij aanwezig zijn kunnen ze horen of weten ze waarom ze bijvoorbeeld even naar boven gestuurd worden. Kinderen hebben ‘voelsprieten’ die maken dat ze juist ook de dingen die je niet uitspreekt wel voelen. Bewust of onbewust raken ze in de knoei met hun eigen gedachten: wie heeft er gelijk, voor wie zal ik kiezen ofwel aan wie ben ik wanneer loyaal. We spreken dan over loyaliteitsconflict.

Wat is hierbij dan helpend is:

• Realiseer dat na scheiding het niet meer gaat over dat wat er in het huis van de andere ouder gebeurt. Kinderen kunnen verschillende regels best aan. Immers regels zijn op school, bij de sportclub en bij vriendjes of vriendinnetjes ook steeds anders.
• Door richting jouw kinderen geen oordeel te hebben over wat de andere ouder doet, kun je ervoor zorgen dat jouw kind ervaart dat beide ouders er mogen zijn. Je geeft ieder jouw ouderrol op je eigen manier opnieuw vorm en dat kan naast elkaar bestaan. Natuurlijk kunnen kinderen hier iets van zeggen en er ook ‘gebruik van proberen te maken’ door jullie tegen elkaar uit te spelen (“ja maar bij mama mag dit wel" of "dan ga ik wel naar papa want die zeurt niet zo”). Respectvol reageren zou dan betekenen dat je iets zegt als: "papa en mama denken soms verschillend over dingen en dat kan".
• Pak de ouderrol en leg uit waarom je -bij jou in huis- bepaalde regels of afspraken maakt. Passend bij de leeftijd kun jij dan met je kind in gesprek over hoe het bij jou loopt.
• Besef dat een kind voor zijn/haar ontwikkeling beide ouders nodig heeft. Zorg er samen voor dat er altijd sprake is van een vorm van contact.
• Denk niet aan jouw ex-partner maar zie diegene als "de andere ouder van jouw kinderen".
• Focus op je eigen rol als ouder, zonder te vergelijken of te oordelen over wat de andere ouder doet.

Wat als jij je zorgen maakt over de situatie bij de andere ouder?

Wanneer jouw kind met verhalen komt over de andere ouder die maken dat jij je zorgen maakt, besef dan dat dit het verhaal is van jouw kind. Uit loyaliteit aan jou, kan een kind negatief praten over de andere ouder. Een kind kan denken dat je zo boos bent op die andere ouder en daarom alleen maar nare dingen daarover wil horen. Besef ook dat het de beleving van het kind kan zijn waarbij jij mogelijk niet het hele verhaal gehoord hebt. Wanneer jullie in staat zijn om in dit soort situaties contact met elkaar op te nemen om de zorgen te delen en open vragen te stellen, dan kunnen jullie samen zoeken naar wat er nodig is om de zorgen weg te nemen.

Wanneer de communicatie tussen jullie minder makkelijk verloopt kun je er ook voor kiezen om geen uitspraak te doen over wat je er van vindt. Je kunt je kind stimuleren om dit bij die andere ouder te bespreken. Eventueel kun je jouw kind vragen of je moet helpen hoe dat te doen. Dit kun je voorbereiden met je kind: welke vragen kan het kind stellen, hoe kan jouw kind vertellen wat hij/zij voelt of vindt enzovoort. Natuurlijk is het ook altijd mogelijk om iemand uit je netwerk (familie, vrienden, leerkracht) om hulp te vragen.

• Rijksoverheid.nl 
• Juridischloket.nl
• Echtscheiding-wijzer.nl 
• Alsjeuitelkaargaat.nl